آراز (ارس) نام رود شمالی ایران است که در بخش هایی مرز مشترک بین جمهوری آذربایجان و ایران است. بدیهی است که قبل از جدایی بخش های شمالی از ایران، در داخل خاک ایران جریان داشته است و از دیرباز منشاء و خاستگاه داستان ها و اشعار فولکلور بسیاری بوده است که بیشتر آن ها هم به زبان ترکی می باشند. اما این ترانه را خیلی ها خوانده اند و بسیاری از مردم آذربایجان هم آن را حفظ هستند. اما صمد بهرنگی هم در این رودخانه ی خروشان غرق شد و بسیاری در آن زمان معتقد بودند که عوامل ساواک صمد آقا را در آراز خفه کرده اند. بخش هایی از این ترانه را که سینه به سینه منتقل شده است برایتان در زیر می آورم:
Araz Araz xan Araz
Sultan Araz xan Araz
Səni görüm yanasan
Bil dərdimi qan Araz
آراز، آراز، ای خان آراز
آراز سلطان، آراز خان
الهی که بسوزی تو
بدان دردم را، بفهم
Araz üstə buz üstə
Kəbab yanar köz üstə
Qoy məni öldürsünlər
Danışdığım söz üstə
بر روی آراز، بر روی یخ
کباب بر آتش سرخ می شود
بگذار مرا بکشند
برای سخنی که گفته ام
Arazi ayırdılar
Qumunan doyurdular
Mən səndən ayrılmazdım
Zülmünən ayırdılar
آراز را دو شاخه کردند
با خاک سیرابش کردند
من از تو جدا نمی شدم
با ستم جدایمان کردند
Axıttın gözüm yaşın
Görüm qurusun daşın
Səni görüm yanasan
?Bəs neylədin yoldaşın
اشکم را جاری کردی
الهی که خشک شوی
الهی که بسوزی تو
دوستت را چه کردی؟
Sən deyirdin ki heç vaqt
Qara balıq yatmadı
Gedib yoldaş axtardı
Saqqalardan qorxmadı
تو می گفتی که هیچ وقت
ماهی سیاه کوچولو نمی خوابید
می رفت تا دوستی پیدا کند
از مرغ های ماهیخوار نمی ترسید
Mən aşıq dan banıdı
Səhərin dan banıdı
İçmə Arazın suyun
Səmədin al qanıdı
من عاشق، هنگام صبح است
وقت سپیده دمان است
از آب آراز ننوش که
خون سرخ صمد است آن
Araz səndən kim keçdi
?Kim qərq oldu kim keçdi
Səmədi sən boğmazdın
Söylə bağrın kim deşdi
ای آراز چه کسی از تو رد شد؟
چه کسی غرقه شد و چه کسی رد شد؟
تو که صمد را خفه نمی کردی
بگو چه کسی جگرش را پاره کرد؟
Arazam batmam quma
O gəlmişdi qoynuma
Arxadan düşmən vurub
Qanın yıxdi boynuma
آراز هستم و در خاک فرو نمی روم
او (صمد) به آغوشم آمده بود
او را دشمن از پشت زد
و خونش را به گردنم انداخت.